Epidemoloji
Epidemiyoloji Nedir, Epidemiyoloji Ders Notları
Epidemiyoloji hastalıkların insan gruplarındaki görülme sıklığını ve görülme sıklığını etkileyen faktörleri inceleyen bir disiplindir.
Epidemiyolojinin hastalıklar ve bunların olumsuz sonuçlarıyla ilgili yanıt aradığı başlıca sorular şunlardır.
Bir hastalık ve bununla ilgili ölüm ve sakatlık gibi olumsuz sonuçlar bir toplumda hangi sıklıkla görülüyor?
Bu sıklık, yaş, cinsiyet, eğitim durumu, ekonomik durum, ırk gibi kişi özellikleriyle, yerle ve zamanla nasıl değişiyor, kimler daha çok tehlikeli durumda, hastalık nerelerde daha çok gözleniyor, hastaların sayısı zaman içinde nasıl değişir?
Hastalığın nedeni olarak düşünülen faktörlere hedef olan kişilerde hastalığa yakalanma sıklığı nasıl ve ne ölçüde değişir?
Sağlık hizmetleri etkili ve verimli bir şekilde sunulabiliyor mu?
Epidemiyoloji yunanca kökenli epi ve demos ile logos sözcüklerinden oluşmuş birleşik bir sözcüktür.
Hastalıkların toplumlar üzerindeki olumsuz etkisini azaltmaya veya yok etme gereksinimi ilk önce salgın hastalıklara yönelmeyi gerektirmiştir.
Epidemilerle savaşıma yönelik ilk çalışmalar bir yandan bu bilim dalının oluşumuna önemli katkılar sağlarken, diğer yandan bu bilim dalına Epidemiyoloji denmesine neden olmuştur. Toplum üzerindeki zararlı etkileri en yüksek düzeyde olan hastalıklar bu günde epidemiyolojinin öncelikli konusudur. Fakat epidemiyoloji, salgın yapsın veya yapmasın bulaşıcı olsun veya olmasın tüm hastalıkları inceleme kapsamına almaktadır.
Epidemiyoloji hem halk sağlığı hemde klinik tıbbın tüm dallarıyla ilgilidir. Epidemiyolojik araştırmalar sırasında insan grupları üzerinde sağlıkla ilgili konularda planlı ve sistemli gözlem ve ölçüm yapma veya yapılmış ölçüm ve gözlemleri kullanma gerektiğinde deney yapma, gözlem ve ölçüm sonuçlarını anlam çıkartmaya uygun hale getirmek üzere derleme ve düzenleme ve bunlardan da sonuçlar çıkartma süreçleri yaşanmaktadır.
Bu süreçler epidemiyoloji kadar biyoistatistik biliminin de konusudur. Bu nedenle epidemiyoloji halk sağlığı klinik tıp ve biyoistatistik yöntemlerini kullanan uygulamalı bir disiplindir.
Epidemiyolojinin Amaçları, Epidemiyolojik
Hizmetlerin doğru yönlere ve daha çok ihtiyacı olanlara yöneltilmesi için sağlık durumuyla ilgili verilerin toplanması böylece yetersiz yönlere hizmet, personel ve finansman önceliği ile sağlık planlamaları yapmak
Hastalıkların oluşmasındaki nedensel etmenlerin belirlenmesi ve ortadan kaldırılması mümkün olanlar için savaş yöntemleri belirlemek
Hastalıkların doğal gidişlerinin prognozlarını ortaya koymak kronik hastaların gelişimini uzun gözlemlerle belirlemek, hastalıkların doğru sınıflandırmasını yapmak
Hastalıklarla savaş önlemlerinin etkinliğini değerlendirmek örneğin, suların kalitesini düzeltmek, aşıların kalitesini yükseltmek.
Epidemiyolojinin Yöntemleri, Epidemiyolojik Araştırma
Sağlık hizmetleri planlanırken toplumun sağlık düzeyinin ölçülmesi, toplumun önemli sağlık sorunlarının saptanması, hizmet sunumunda öncelik verilerek sağlık sorunlarının, tehlike unsurlarının ve daha çok tehlike altında bulunan kişilerin belirlenmesine gereksinim vardır.
Bu bilgiler yeni dönem hizmetleri için hedef belirleme açısından da önemlidir. Plan dönemi sonunda hedeflere ne ölçüde varıldığının da belirlenmesi gerekir. Sağlık düzeyi ne ölçüde geliştirilmiştir, önemli hastalıklarda savaşım ne ölçüde gerçekleştirilebilmiştir? Planlama ve değerlendirme aşamaları için gerekli bilgi epidemiyolojik çalışmalarla sağlanır.epidemiyolojik çalışmalarda gözlemsel ve deneysel olmak üzere iki temel yöntem kullanılır.
Gözlemsel Yöntem, Epidemiyolojik Çalışma
Gözlemsel incelemeler kendi içinde tanımlayıcı ve çözümleyici olmak üzere ikiye ayrılır.
Tanımlayıcı gözlem yöntemi
Hastalıkların toplumda dağılımının incelenmesi ve hastalık durumunun tanımlanmasını sağlar. Epidemiyolog hastalığın kimlerde, nerede ve ne zaman ne sıklıkla görüldüğünü saptamaya çalışır. Bunun için kişi, yer ve zaman ile ilgili bilgiler toplar.
Kişiye ait bilgiler; yaş, cins, eğitim düzeyi, meslek, sosyo ekonomik durum, evli veya bekar olup olmadığı vb.
Yer ile ilgili bilgiler; ülkeler, değişik bölgeler, kırsal ve kentsel yerleşim alanları, toplumlar, hastaneler ve hastane içindeki üniteler gibi
Zaman ile ilgili bilgiler; yıl, mevsim, ay, gün gibi zaman birimleridir.
Bu tür çalışmalarda veriler günlük gazete, dergi, nüfus yıllıkları, vital istatistikler, hastane kayıtları gibi mevcut kaynaklardan daha önce yayınlanmış raporlardan görüştüğü toplum üyelerinden elde edilir.
Tanımlayıcı araştırma sonuçlarından ortaya çıkan sorulara cevap bulmak için yeni araştırmalar da gerekebilir. Tanımlayıcı incelemelerden elde edilen bilgilerden sonra hipotez kurulur ve çeşitli metodlar kullanarak kurulan hipoteze varılır.
Çözümleyici Yöntem Epidemiyolojisi
Kurulan hipotezleri doğrulamak için retrospektif (geriye yönelik) ve prospektif (ileriye yönelik) gözlemsel yöntemler kullanılarak sebebin açıklanmasına ilişkin spesifik bilgiler eled edilir.
Retrospektif gözlemsel yöntem, bu yöntemde veriler geçmişte tutulan kayıtlardan, çeşitli araştırmalardan ve araştırılan konu ile ilgili öykülerden elde edilir. Hastalık sonuçlarından sebebe gidilmeye çalışılır.
Prospektif gözlemsel yöntem, hipotezin gerçekleşmesi için gerekli veriler gelecekte ve istenilen bir plan dahilinde toplanır. Hastalık sebebinden sonuca gidilir.
Deneysel Yöntem Epidemiyolojisi
Bilimsel alandaki bütün çalışmalarda kurulan hipotezlerin kanıtlanması için deneysel araştırmalar yapılır. Deneyler hayvan veya insan üzerinde yada alan çalışmaları ile gerçekleştirilir. Her deneysel araştırmada olduğu gibi bu yöntemde de ayrı ayrı kontrol ve deney grupları oluşturulur. Deneysel çalışmaları yaparken dikkat edilecek en önemli kural etik kurallardır. Deneysel çalışmalara örnek olarak bir flor içeren içme suyunun diş çürüklerinden koruduğunu gösteren bir araştırmadır.
Bu araştırmada suyuna flor katılan bir yerleşim yerinin çocukları deney grubunu oluştururken suyuna flor eklenmeyen bir yerleşim yerinin çocukları da kontrol grubunu oluşturmuştur. Bu çalışmada deney öncesinde her iki yerleşim yerininde suları flor yönünden yetersizdir.
Epidemiyoloji ve Demografi
Sağlık hizmetlerinde temel amaç toplumun sağlık düzeyini yükseltmektir. Nasıl bireyin sağlığı hekim muayenesi ile inceleniyorsa, toplum sağlığı da epidemiyolojik çalışmalarla incelenir.
Hastalanma, ölüm ve sakatlanma oranları toplumun sağlık durumu ve düzeyi hakkında bilgi verir. Bu oranların diğer toplumların oranıyla karşılaştırılması ve zaman içindeki değişimi, sağlık düzeyinin ne durumda, hangi yönde ve hangi değişim hızıyla değiştiğini gösterir. Bu oranlar kayıtlara ve nüfus sayımlarına göre hesaplanabilir.
Demografi Grekçe demos (halk) Graphos (yazım) sözcüklerinin birleşmesidir. Modern nüfus incelemeleri başlıca 2 yönde olmaktadır.
Nüfus değişimleri
a- nüfusun miktarına ve bünyesine etki yapan değişikliklerin incelenmesi bunlara yaşamsal olaylar denir. Doğumlar, ölümler vb
b-bireylerin kategori değiştirmesi şeklindeki olayların incelenmesi bunlar nüfus hareketleridir. Göçler, evlenmeler, boşanmalar gibi
belirli bir sürede bir ülke nüfusunu oluşturan bütün bireyler değişebilir. Gerçekte nüfus dengesini doğum, ölüm ve göç olayları sağlar.
Demografi nedir, başta büyüklüğü, yapısı ve gelişmesi olmak üzere nüfusu çeşitli yönleriyle inceleyen bilim dalıdır.
Nüfus, belirli bir bölgede belirli bir anda yaşayan tüm bireylerin meydana getirdiği kütle olarak tanımlanmaktadır. Sınırları belirtilmiş olmak koşuluyla bir köy, bir şehir, bir bölge, ülke hatta kıta nüfusundan söz edilebilir.
Demografik veriler nüfus sayımlarından elde edilir.
Türkiye’de ilk nüfus sayımı 1927 tarihinde yapılmıştır. İkinci nüfus sayımı 1935 yılında yapılmıştı. Ve sonraki her 5 yılda bir yinelenmiştir. Nüfus verileri ülkenin sağlık düzeyi göstergelerinin hesaplanmasına olanak tanımaktadır.